Verlies en rouw in het werk als ervaringsdeskundige

 door Ron van den Heuvel, Uitvoerend ervaringsdeskundige bij de Inloop Oosterflank

 Iedere cliënt van Pameijer (ieder mens!), wordt geconfronteerd met verlies. Bijvoorbeeld verlies van de plek waar de cliënt hiervoor heeft gewoond en geleefd, misschien verlies van zelfstandigheid, van (mentale) gezondheid, van (een deel van) het sociale netwerk en ga zo nog maar even door…

Er is sprake van een transitie, een overgang, een verandering in het leven. En dat brengt naast nieuwe ervaringen ook verlies met zich mee. Elk verlies heeft impact en vraagt om een antwoord, een reactie. En dat antwoord is rouwen. Een natuurlijke en normale reactie op verlies.

Op maandag 27 en dinsdag 28 juni mocht ik deelnemen aan de 2-daagse cursus ‘Verlies en rouw in het werk als ervaringsdeskundige’. De cursus werd gegeven door Miriam Hopmans, voormalig manager van Pameijer Plus, vanuit het Centrum voor Verborgen Verlies.

Helemaal in de stijl van Miriam en aansluitend bij het onderwerp van deze cursus, stond Miriam eerst stil bij het overlijden van Jan Visser, voorzitter van de cliëntenraad van Pamijer. Ik kende hem niet, maar uit de verhalen over Jan maakte ik op dat hij een bijzonder persoon was die veel heeft betekend voor de cliënten van Pameijer en daarmee ook voor de organisatie. Het tekent Miriam, dat zij in de geest van Jan de cursus heeft laten doorgaan, ook al vond de uitvaart plaats op maandagmiddag 27 juni. Om hem te gedenken stak Miriam een kaarsje aan voor Jan.

Verborgen Verlies en Levend Verlies

Ook al is er sprake van verlies, de nadruk wordt vaak gelegd op de hulp die een cliënt kan verwachten van Pameijer. Daar is ook niets mis mee, in tegendeel, maar verlies vraagt wel om (h)erkenning en daar is aandacht en ruimte voor nodig, vertraging. En dat is er lang niet altijd, vaak omdat de tijd er niet voor is of wordt genomen, maar ook vaak omdat er sprake is van Verborgen Verlies. Er wordt gesproken over Verborgen Verlies, wanneer de impact van een verlies niet wordt erkend door de maatschappij, de omgeving of de persoon. Dit geldt zowel voor de cliënt als voor de professional.

Naast Verborgen Verlies werd er ook expliciet aandacht besteed aan Levend Verlies, steeds terugkerende gevoelens van verdriet en rouw, bijvoorbeeld bij ouders van een kind met beperking of chronische aandoening. Verlies van wat had kunnen zijn, maar niet is. Verdriet en rouw zijn dan altijd in de buurt, ook al wil je daar wellicht geen aandacht aan besteden.

Als de cursus mij iets heeft duidelijk gemaakt is het wel, dat er juist wel aandacht en ruimte nodig is voor verlies en rouw bij een transitie, expliciete aandacht. Erkenning en herkenning van rouw is noodzakelijk voor herstel. En er is werk aan de winkel: er zijn “rouwtaken” die moeten worden verricht. Daar hoort onder andere bij, dat bijbehorende emoties moeten worden gevoeld, doorleefd. Dat er zowel ruimte is voor verlies en rouw als voor herstel en betekenisgeving. Is die aandacht en ruimte voor verlies en rouw er niet, dan is de kans groot dat dit heel vervelende gevolgen heeft in de toekomst. Denk daarbij bijvoorbeeld aan burn-out, depressie, cynisme, uitval in werk, weerstand.

Inzicht en praktische tools

In de cursus werd onder andere gewerkt met het Transitiemodel. In het Transitiemodel worden verlies en rouw gezien als fasen in een voortdurend veranderingsproces, een transitie. Het fijne van dit model is, dat het duidelijk maakt dat verlies bij het leven hoort, net als contact maken. Het Transitiemodel helpt problemen, stagnaties in het transitieproces te herkennen en te plaatsen. Hier kun je vervolgens mee aan de slag gaan.

Daarnaast maakten wij kennis met het Veerkrachtmodel. Dit is een concreet hulpmiddel voor het omgaan met verlies. Het gaat er om, dat je in je dagelijks leven een slingerbeweging vindt tussen aandacht voor verlies en aandacht voor herstel, een slingerbeweging die ervoor zorgt dat je niet in je emoties verdrinkt, maar dat je ze ook niet verdringt. Is die slingerbeweging er niet, dan kun je daarin bijsturen. Aan de hand van het Veerkrachtmodel zoek je uit wat de impact van een verlies is, welke coping strategieën er (kunnen) worden toegepast en organiseer je support.

Persoonlijke ontwikkeling, professionele ontwikkeling en teambuilding

Het fijne bij een cursus voor ervaringsdeskundigen is, dat er al snel een open, veilige sfeer heerst. Het delen van ervaringen hoort bij onze professionele ontwikkeling als ervaringsdeskundige. Nu dus ook.

Menigeen herkende tijdens de cursus stagnaties in eigen verliezen, zowel bij overleden dierbaren als bij Verborgen Verliezen en Levende Verliezen, en in eigen rouw. Met als conclusie dat er nog rouwtaken te verrichten zijn. Het fijne van de tools in de cursus is, dat je hier zelf mee aan de slag kunt gaan, voor je eigen persoonlijke en professionele ontwikkeling.

Het in een open, veilige sfeer delen van verhalen van verlies en rouw is ook zeer bevorderlijk voor teambuilding. Deze cursus heeft er zeker toe bijgedragen, dat de deelnemers elkaar beter leerden kennen en ook van elkaar konden leren. Bijzonder waardevol.  

Ervaringsdeskundigen als Secure Base

Tijdens de cursus kwam ook het begrip Secure Base ter sprake. Een Secure Base is een persoon, maar het kan ook een plaats, een gebeurtenis of ervaring zijn. Een Secure Base is een veilige plek, waar je bescherming en zorg vindt, maar die tegelijkertijd een inspiratiebron is, die je uitdaagt om op onderzoek te gaan en risico’s te nemen, om nieuwe uitdagingen te zoeken. Door te beschikken over Secure Bases, kunnen mensen zich vanuit kwetsbaarheid openstellen, verbinden en weer losmaken. Met behulp van Secure Bases durf je te gaan kijken waar je eigenlijk niet wil zijn.

Naar aard van het beestje, zou een ervaringsdeskundige een Secure Base kunnen zijn en daarmee cliënten kunnen ondersteunen bij het nemen van noodzakelijke stappen die leiden tot herstel en persoonlijke groei. Deze cursus heeft mij in ieder geval weer een stap verder geholpen in mijn professionele ontwikkeling tot Secure Base.